ಪರಿಚಯ:
ಭಾರತವು ಪ್ರಜಾಪ್ರಭುತ್ವ ವ್ಯವಸ್ಥೆ ಹೊಂದಿರುವ ದೇಶವಾಗಿದ್ದು, ಇಲ್ಲಿ ನಾಗರಿಕರು ತಮ್ಮ ಆವಶ್ಯಕತೆಗಳನ್ನು, ಅಭಿಪ್ರಾಯಗಳನ್ನು ಮತ್ತು ಹಕ್ಕುಗಳನ್ನು ಪ್ರಕಟಿಸಲು ಮತ್ತು ಪಾಲಿಸಲು ಅವಕಾಶಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದಾರೆ. ದೇಶದ ಪ್ರಮುಖ ಪ್ರಜಾಪ್ರಭುತ್ವದ ಮುಖ್ಯ ಅಂಶವೇನೆಂದರೆ ಚುನಾವಣೆ ವ್ಯವಸ್ಥೆ. ಚುನಾವಣೆಗಳ ಮೂಲಕ ಮಾತ್ರ ದೇಶದ ಸರ್ಕಾರವನ್ನು ಆಯ್ಕೆ ಮಾಡಬಹುದು. ಭಾರತದ ಚುನಾವಣಾ ವ್ಯವಸ್ಥೆ ಅನೇಕ ವೈಶಿಷ್ಟ್ಯಗಳೊಂದಿಗೆ ಅತಿ ದೊಡ್ಡ ಪ್ರಜಾಪ್ರಭುತ್ವ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯಾಗಿ ಗುರುತಿಸಬಹುದು.
ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಸಿದ್ಧಾಂತಪೂರ್ವಕವಾಗಿ, ಪ್ರತಿಯೊಬ್ಬ ನಾಗರಿಕನೂ ಮತದಾನ ಮಾಡುವ ಹಕ್ಕನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದಾನೆ. ಇದು ದೇಶದ ಸಮಗ್ರ ಏಕತೆ, ರಾಷ್ಟ್ರೋನ್ಮುಖತೆಯು ಮತ್ತು ಸಾಮಾಜಿಕ ನ್ಯಾಯವನ್ನು ಪೋಷಿಸಲು ಸಹಕಾರಿಯಾಗಿದೆ.
ಭಾರತದ ಚುನಾವಣಾ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯ ಮೂಲಭೂತ ಅಂಶಗಳು:
ಭಾರತದ ಚುನಾವಣಾ ವ್ಯವಸ್ಥೆ ಬಹುಮಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ಪ್ರಾದೇಶಿಕ ಮತ್ತು ಕೇಂದ್ರীয় ಎರಡೂ ಮಟ್ಟಗಳ ಆಯ್ಕೆ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ.
- ಭದ್ರತೆ ಮತ್ತು ಪ್ರಾಮಾಣಿಕತೆ: ಭಾರತದ ಚುನಾವಣಾ ವ್ಯವಸ್ಥೆ ಭದ್ರತೆ ಹಾಗೂ ಪ್ರಾಮಾಣಿಕತೆ ಯುಕ್ತವಾಗಿರುತ್ತದೆ. ಪ್ರತಿ ಚುನಾವಣೆ ಪೂರಕವಾಗಿ ಮತ್ತು ನಿಷ್ಠಿತವಾಗಿ ನಡೆಯಲು ಚುನಾವಣಾ ಆಯೋಗ (Election Commission of India) ನಿಯಂತ್ರಣ ವಹಿಸುತ್ತದೆ.
- ಆಯ್ಕೆಯ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆ: ದೇಶದಲ್ಲಿ ಮೂವರು ಪ್ರಧಾನ ಪದಾಧಿಕಾರಿಗಳನ್ನು ಆಯ್ಕೆ ಮಾಡುವುದು ಮುಖ್ಯ.
- ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ (ಕೇಂದ್ರ) ಚುನಾವಣೆಗಳು: ಈ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಲೋಕಸಭಾ ಚುನಾವಣೆಗಳು ನಡೆಯುತ್ತವೆ, ಅಲ್ಲಿ ಜನತೆ ತಮ್ಮ ಆಯ್ಕೆಯನ್ನು ಆಧಾರಿತವಾಗಿ ಮಾಡುವುದರಿಂದ ದೇಶದ ಪ್ರಧಾನಮಂತ್ರಿಯನ್ನು ನಿರ್ಧರಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ.
- ರಾಜ್ಯ ಮಟ್ಟದ ಚುನಾವಣೆಗಳು: ಇಲ್ಲಿ ವಿಧಾನಸಭೆ (State Assembly) ಚುನಾವಣೆಯನ್ನು ನಡೆಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಪ್ರತಿ ರಾಜ್ಯವನ್ನು ಪ್ರತಿನಿಧಿಸುವ ಶಾಸಕರು, ರಾಜ್ಯ ಸರಕಾರವನ್ನು ಆಯ್ಕೆ ಮಾಡುತ್ತಾರೆ.
- ನಗರಮಟ್ಟದ ಚುನಾವಣೆಗಳು: ಗ್ರಾಮ ಪಂಚಾಯಿತಿಗಳು, ನಗರ ಮಂಡಳಿಗಳು ಮತ್ತು ನಗರ ನಿಗಮಗಳು ಸ್ಥಳೀಯ ಸ್ವಯಂಶಾಸಿತ ಸಂಸ್ಥೆಗಳ ಮೂಲಕ ನಡೆಯುವ ಚುನಾವಣೆಗಳಿಗೆ ಹೊಂದಿದವು.
- ಭದ್ರತೆ ಮತ್ತು ಸಮಾನ ಅವಕಾಶಗಳು: ಭಾರತೀಯ ಚುನಾವಣಾ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯಲ್ಲಿ ಪ್ರತಿಯೊಬ್ಬ ನಾಗರಿಕನೂ ಮತದಾನದ ಹಕ್ಕನ್ನು ಬಳಸಲು ಸಮಾನ ಅವಕಾಶಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದಾನೆ. ಅತ್ಯಂತ ಬಡ ವ್ಯಕ್ತಿಯೂ, ಅತ್ಯಂತ ಶ್ರೀಮಂತ ವ್ಯಕ್ತಿಯೂ ತಮ್ಮ ಹಕ್ಕನ್ನು ಸಮಾನವಾಗಿ ಬಳಸಬಹುದು.
ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಚುನಾವಣೆ ನಡೆಸುವ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆ:
- ಮತದಾರರ ಪಟ್ಟಿ: ಚುನಾವಣೆಗಾಗಿ ಪ್ರತಿ ಮತದಾರನು ತನ್ನ ಹೆಸರುವನ್ನು ಮತದಾರರ ಪಟ್ಟಿಯಲ್ಲಿ ನೋಂದಾಯಿಸಿಕೊಳ್ಳಬೇಕು. ಇದನ್ನು ಚುನಾವಣಾ ಆಯೋಗ ಅಥವಾ ಸ್ಥಳೀಯ ಪ್ರಾಧಿಕಾರವು ನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತದೆ.
- ಚುನಾವಣೆ ಘೋಷಣೆ: ಚುನಾವಣಾ ಆಯೋಗವು ಚುನಾವಣೆಯ ದಿನಾಂಕಗಳನ್ನು ಘೋಷಿಸುತ್ತದೆ. ಇದರಲ್ಲಿ ಪ್ರಚಾರ ಅವಧಿ, ಚುಟುಕು ದಿನಗಳು, ಮತದಾನದ ದಿನಾಂಕವನ್ನು ನಿರ್ಧರಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ.
- ಮತದಾನ: ಪ್ರತಿ ಮತದಾರನು ತನ್ನ ಮತದಾನದ ಹಕ್ಕನ್ನು ಬಳಸಲು ಮತಗಟ್ಟೆಗೊಮ್ಮೆ ಹೋಗುತ್ತಾನೆ. ಮತದಾನದ ಸಮಯದಲ್ಲಿ, ಚುನಾವಣಾ ಅಧಿಕಾರಿಗಳು ಮತದಾರರಿಗೆ ಗುರುತುಹಾಕಿದ ಹೊರಗೊಮ್ಮಲು (Indelible Ink) ಬಳಸಿ, ಅವರನ್ನು ಪ್ರಮಾಣೀಕರಿಸುತ್ತಾರೆ.
- ಮತಮೆಟ್ಟಲು: ಮತದಾನ ಮುಗಿದ ನಂತರ, ಮತದಾನವಾಗಿದ್ದ ಎಲ್ಲಾ ಮತಗಳನ್ನು ಮತಮೆಟ್ಟಲು (Counting) ಪ್ರಕ್ರಿಯೆ ನಡೆಯುತ್ತದೆ. ಮತಗಳ ಸಂಖ್ಯೆ ಹೋಲಿಕೆ ಮಾಡುವ ಮೂಲಕ ಸರ್ವಾಧಿಕಾರಿಯಾಗುವ ರಾಜಕೀಯ ಪಕ್ಷ ಅಥವಾ ಪಕ್ಷದ ಅಭ್ಯರ್ಥಿಯನ್ನು ಘೋಷಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ.
ಭಾರತದ ಚುನಾವಣಾ ಆಯೋಗ:
ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಚುನಾವಣೆಯ ಮೇಲ್ವಿಚಾರಣೆ ಮಾಡಲು ಭಾರತೀಯ ಚುನಾವಣಾ ಆಯೋಗ (Election Commission of India) ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತದೆ. ಇದನ್ನು 1950 ರಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾಪನೆ ಮಾಡಲಾಗಿದೆ. ಈ ಆಯೋಗವು ದೇಶದಲ್ಲಿ ನಡೆಯುವ ಎಲ್ಲಾ ಚುನಾವಣೆಗಳನ್ನು ಸುಸ್ಥಿತಿಗೊಳಿಸುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಅವುಗಳನ್ನು ವೈಚಾರಿಕವಾಗಿ ನಡೆಸುತ್ತದೆ.
ಚುನಾವಣೆಯ ಪ್ರಕಾರ:
ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಮುಖ್ಯವಾಗಿ ಮೂರು ಪ್ರಕಾರದ ಚುನಾವಣೆಗಳು ನಡೆಯುತ್ತವೆ:
- ಲೋಕಸಭೆ ಚುನಾವಣೆಗಳು (Lok Sabha Elections): ದೇಶಾದ್ಯಾಂತ ಪ್ರತಿಯೊಬ್ಬ ನಾಗರಿಕನು ಭಾರತದ ರಾಷ್ಟ್ರಸಭೆ (Lok Sabha) ಸದಸ್ಯರನ್ನು ಆಯ್ಕೆ ಮಾಡಲು ಹಕ್ಕು ಹೊಂದಿದ್ದಾನೆ. ಇದು 5 ವರ್ಷಗಳ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ನಡೆಯುತ್ತದೆ.
- ವಿಧಾನಸಭೆ ಚುನಾವಣೆಗಳು (Vidhan Sabha Elections): ರಾಜ್ಯ ಮಟ್ಟದಲ್ಲಿ, ರಾಜ್ಯಸಭೆ ಅಥವಾ ವಿಧಾನಸಭೆಯ ಸದಸ್ಯರನ್ನು ಆಯ್ಕೆ ಮಾಡಲಾಗುತ್ತದೆ.
- ರಾಜ್ಯಸಭೆ ಚುನಾವಣೆಗಳು (Rajya Sabha Elections): ಸಂಸತ್ತಿನಲ್ಲಿ ಸೀನಿಯರ್ ಸದಸ್ಯರು ಆಯ್ಕೆಮಾಡುವ ವಿಧಾನವಾಗಿದೆ.
ಅಂತ್ಯ:
ಭಾರತದ ಚುನಾವಣಾ ವ್ಯವಸ್ಥೆ ಪ್ರಜಾಪ್ರಭುತ್ವದ ಮಾದರಿಯಂತೆ, ಇದನ್ನು ಸಮಾನ ಮತ್ತು ಪ್ರಾಮಾಣಿಕವಾಗಿ ನಡೆಸಲು ನಿಯಮಗಳು ಇವೆ. ಇದು ದೇಶದ ಸಮಗ್ರ ವೈವಿಧ್ಯಮಯತೆ, ಸಮಾಜೀಕರಣ ಮತ್ತು ಅಭಿವೃದ್ಧಿಗೆ ಸಹಕಾರಿ ಹಾಗೂ ಪ್ರಜಾಪ್ರಭುತ್ವದ ಪರಿಪೂರ್ಣ ಧೋರಣೆ ಆಗಿದೆ.
